ท่ามกลางสภาพอากาศที่ร้อนระอุในขณะนี้ มีผลบั่นทอนร่างกายของเราให้อ่อนเพลีย ที่สำคัญความร้อนและแล้งของอากาศ ยังเป็นตัวการสำคัญที่ทำให้ธาตุไฟในร่างกายกำเริบ ซึ่งเป็นสาเหตุให้เกิดอาการร้อนใน ร่างกายเสียน้ำ อ่อนเพลีย เบื่ออาหารและเกิดโรคภัยไข้เจ็บแทรกซ้อนได้ง่าย และนอกจากสภาพร่างกายที่จะอ่อนแอลงแล้ว ในฤดูร้อน อาหารต่างๆ มักบูดเสียได้ง่าย รับประทานเข้าไปทำให้กระเพาะอาหารและลำไส้แปรปรวน เกิดอาการ ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องผูก หรือท้องเสีย ปวดท้อง นั่นเอง อย่างไรก็ดี “ตรีผลา” ช่วยแก้ปัญหาเหล่านี้ให้เราได้
ทั้งนี้ในภูมิปัญญาแพทย์แผนไทย ได้มียาที่จะช่วยสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค เป็นมหาพิกัดยาต้านโรคฤดูร้อน ที่ชื่อว่า “ตรีผลา” คำว่า มหาพิกัดยาในที่นี้ หมายถึง พิกัดยาที่ใหญ่กว่าพิกัดธรรมดา เป็นการเอาตัวยาสมุนไพรมากกว่า 2 ตัวขึ้นไปมารวมกัน โดยน้ำหนักยาแต่ละตัวไม่เท่ากัน แล้วแต่ว่าต้องการเน้นหนักให้แก้กองฤดูอะไร แก้กองธาตุไหน หรือต้องการแก้โรคแทรกใด
สำหรับตรีผลาที่เป็นมหาพิกัดยา ต้านโรคฤดูร้อนนั้น ประกอบด้วยผลไม้ 3 ชนิด คือ สมอพิเภก สมอไทย และมะขามป้อม “ตรีผลา” เป็นพิกัดยาหนึ่งของไทย ตรี แปลว่าสาม ผลา แปลว่า ผลไม้ ตรีผลาจึงหมายถึงผลไม้ 3 อย่าง ประกอบด้วย สมอไทย สมอพิเภก และมะขามป้อม จัดเป็นทั้งยาและสมุนไพรอายุวัฒนะเพื่อการบำรุงสุขภาพที่ดีตัวหนึ่ง
สมอไทย มีประวัติการใช้มาตั้งแต่สมัยพุทธกาลเป็นสมุนไพรที่เรียกได้ว่าเป็นพืชพุทธโอสถ โดยกล่าวว่า เมื่อพระพุทธเจ้าประชวรหรือพระสงฆ์อาพาธ มักจะเสวยหรือฉันผลสมอไทยและมักมีชื่อเรียกว่า “โอสถทิพย์” สรรพคุณตามตำรายาไทย สมอไทยมีรสเปรี้ยวฝาดขม แทรกด้วยรสเค็ม ช่วยกัดเสมหะ แก้ไอ กระหายน้ำ แก้ท้องผูก แก้ไข้ บำรุงน้ำดี ช่วยทำให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง รสฝาดช่วยสมานแผล แก้โรคกระเพาะอาหาร
สมอภิเภก มีสารแทนนินสูง มีรสเปรี้ยวฝาดอมหวาน มีสรรพคุณตามตำรายาไทย คือ แก้เสมหะ แก้ไข้ และแก้โรคริดสีดวงทวาร โดยจะใช้ส่วนผลแก่เต็มที่เป็นยา
มะขามป้อม ผลแก่มีรสเปรี้ยวฝาดขม มีสรรพคุณตามตำรายาไทย คือ แก้ไข้ แก้เสมหะ ทำให้ชุ่มคอ แก้หวัด ช่วยขับปัสสาวะ แก้เลือดออกตามไรฟัน และใช้รากต้มแก้ร้อนใน
ตามปกติ ยาตรีผลาที่ประกอบด้วยผลไม้ทั้ง 3 ชนิด อย่างละเท่าๆ กัน เมื่อปรุงเป็นยาก็สามารถใช้แก้โรคได้ทุกกองธาตุ เพราะลูกมะขามป้อมใช้แก้ธาตุลม ไม่ให้เกิดอาการสวิงสวาย เป็นลมหน้ามืด และลูกสมอพิเภกใช้แก้ธาตุไฟ ป้องกันไม่ให้เกิดอาการร้อนใน กำเดา แผลในปาก หรือผดผื่นปะทุขึ้นตามผิวหนัง เนื่องจากอาการร้อนใน
มหาพิกัดยา ต้านโรคฤดูร้อน ประกอบด้วย
ลูกสมอพิเภก 12 ส่วน แก้ธาตุไฟ
ลูกสมอไทย 8 ส่วน แก้ธาตุลม
ลูกมะขามป้อม 4 ส่วน แก้ธาตุดิน ธาตุน้ำ
วิธีการปรุงยา
1. นำสมุนไพรทั้ง 3 ตามสัดส่วนข้างต้นมาต้มรวมกัน ใส่น้ำพอท่วม หรือประมาณ 2 เท่าของสมุนไพร
2. ต้มด้วยไฟปานกลางประมาณ 20-30 นาที จนยาเดือด ดื่ม 1 แก้ว ตอนท้องว่าง เช่น ก่อนนอน หรือตอนตื่นนอน อาจตามด้วยน้ำอุ่นหรือน้ำสะอาด 1 แก้ว
สำหรับสรรพคุณของตำรับยาตรีผลา นอกจากจะช่วยปรับธาตุของร่างกายในฤดูร้อนแล้ว ยังมีสรรพคุณทางยาอีกมากมาย อาทิ ช่วยดีท็อกซ์ร่างกายให้สะอาด โดยให้ผลที่ตับ-สะอาด เลือด-สะอาด และระบบลำไส้-สะอาด ช่วยควบคุมน้ำหนัก และควบคุมความอยากอาหาร ช่วยบำรุงผิวพรรณให้เปล่งปลั่งสดใส ช่วยชะลอวัย ชะลอความเสื่อมของร่างกาย ลดกระบวนการอักเสบของร่างกาย ชะลอความเสื่อมของตา ช่วยลดไขมันพอกตับ และลดไขมันในเลือด ป้องกันการทำลายของตับจากแอลกอฮอล์ ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ช่วยขับเสมหะ แก้ไอ แก้หอบหืด ช่วยให้ระบบภูมิคุ้มกันแข็งแรง
มีสรรพคุณในการช่วยปรับสมดุลลำไส้ รักษาโรคลำไส้แปรปรวน ช่วยแก้ปัญหาท้องผูก “รู้ปิดรู้เปิด” (คือทำให้ระบบขับถ่ายระบาย และหยุดเองได้อย่างสมดุล) ช่วยรักษาริดสีดวงทวารหนัก ลดระดับฮอร์โมนความเครียด ป้องกันฟันผุ (ประสิทธิภาพเทียบเท่ากับยา chlorhexidine) ลดการอักเสบของข้อ ใช้แก้ปวดได้ดีเทียบเท่ายาแผนปัจจุบัน (indomethacin) แต่ไม่มีผลระคายเคืองกระเพาะอาหาร และมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด
นอกจากนี้ ยังมีสรรพคุณในการต้านมะเร็ง เนื่องจากเป็นยาที่มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระสูงมาก มีความเป็นพิษต่อเซลล์มะเร็ง แต่ไม่มีผลต่อเซลล์ปกติ โดยมีการศึกษาในเซลล์มะเร็งเต้านมและตับอ่อนของคน
ข้อควรระวัง อาจทำให้ระบายมากเกินไปในคนธาตุอ่อน โดยสามารถปรับลดการรับประทานยาลงได้ ส่วนสตรีมีครรภ์ ผู้ที่มีภาวะตับไตผิดปกติรุนแรง ผู้ที่มีภาวะท้องเสีย ไม่ควรใช้ตรีผลา และในกรณีที่ใช้ตำรับตรีผลาในฤดูฝนและฤดูหนาวเพื่อปรับธาตุ จะมีการปรับสัดส่วนยาแตกต่างกันไปจากฤดูร้อน
ผู้ที่สนใจสามารถสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ ร้านยาโพธิ์เงินโอสถ โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร โทร 037-211-088 ต่อ 3333 หรือ 087-582-0597 หรือ 090-984-6751 ทุกวันจันทร์ถึงศุกร์ 08.30 – 16.00 น.
